topics / مواضيع

نتكلم النهارده عن مجموعه من اشهر المعادلات المستخدمه فى مجال الكيمياء الاكلينيكيه (و بالطبع كلها معادلات متعارف عليها و موجوده فى مراجع الكيمياء الاكلينيكيه المعروفه و فى ابحاث منشوره عنها)

* المعادله الاولى: هى معادله استنتاج قيمه ال LDL

==========================

المعادله اسمها Friedewald formula نسبه للعالم اللى عملها و بتحسب ال LDL كالاتى:

LDL cholesterol = total cholesterol — (triglyceride/5) — HDL cholesterol

* لاحظ ان ال (triglyceride/5) هو ال VLDL

المعادله ممتازه فى استنتاج قيمه ال LDL بدقه مع مراعاه الشروط الاتيه:

اولا الكوليستيرول و ال HDL يتعملوا بنفس ال (procedure) لانك حتدخلهم فى نفس المعادله

ثانيا اللى عمل المعادله لقى ان النتائج لا تكون دقيقه اذا ارتفع ال trig عن 400 و بالتالي لا تستخدم المعادله فى هذه الحاله و لابد من انك تشتغل ال LDL شغل كيمياء

ثالثا الابحاث بتقول انه مش من المفضل استخدام المعادله فى مرضي السكر و مرضى ال (nephrotic syndrome) و المريض اللى بيشرب كحوليات

* المعادله الثانيه: هى معادله تصحيح نتيجه الكالسيوم فى حاله نقص الالبيومين

=========================================

من المعروف ان الكالسيوم بيكون فى الدم فى صوره متأينه (حوالى 45%) و الباقي يكون محمول على بروتين (الالبيومين)

فى المعمل احنا بنقيس التوتال كالسيوم (الجزء المحمول و المتأين) و بالتالي اذا كان فى نقص فى مستوى الابيومين لاى سبب (زى امراض الكبد او ال nephrosis) حيتاثر نسبه مستوى الكالسيرم اللى بنقيسه

عشان كده بنستخدم معادله التصحيح لو الالبيومين اقل من 4

Corrected Calcium (mg/dl) = (0.8 * (4 - patient Albumin)) + Serum Calcium

مثال لو مريض الكالسيوم طالع 10.3 (فى الرنج الطبيعى) بس الالبيوين عنده 3.0

فى الحاله دى لازم نعمل تصحيح للكالسيوم و باستخدام المعادله يطلع الكالسيوم 11.1 و ده اعلى من الطبيعي

من اكبر المشاكل ان فى بعض المعامل بتستخدم المعادله دى لحساب الكالسيوم المتأين و طبعا ده خطأ فادح لان الكالسيوم المتأين (ionized calcium) لابد من عمله بتقنيه ال ion selective electrode

* المعادله الثالثه: حساب معدل تصفيه الكرياتنين (Creatinine clearance)

=========================================

ال GFR

يعنى ايه؟؟؟؟

مصطلح ال (GFR) او معدل الفلتره الكلويه او مقدار ما يتم فلترته فى الكليتين خلال دقيقه واحده

ده ادق تحليل نقدر نقيم بيه وظيفه الكليه (و طبعا اكثر دقه من تحليل اليوريا و الكرياتنين اللى بيحتاجوا sever damage للكليه عشان يبدأو يعلو)

المهم احد اشهر طرق قياس ال GFR هو انى اقيس معدل فلتره ماده تتمتع بالصفات الاتيه:

انتاجها فى الدم ثابت لا يتاثر بعوامل مختلفه زى الاكل مثلا

تكون الكليه هى المسؤول الرئيسي عن اخراج تلك الماده (اى لا تخرج بكميات كبيره من مسار اخر كالجهاز الهضمى مثلا)

ان تكون بتتفلتر بالكامل فى الكليه و لا يحدث لها اعاده امتصاص (not reabsorbed) بحيث تكون معبر حقيقي عن معدل الفلتره

اكتر ماده بنطبق عليها المواصفات دى هى ماده الكرياتنين عشان كده بنعمل تحليل ال (Creatinine clearance) و اللى بيتم كالاتى:

بيتم تجميع بول من المريض لمده 24 ساعه و فى خلال فتره التجميع بنسحب عينه سيرم (فى اول التجميع او وسطه او اخره)

يتم قياس الكرياتنين فى البول (مع مراعاه التخفيف بنسبه 1:50 لان نسبه الكراتنين فى البول اعلى كثيرا من الدم) و فى الدم بنفس الكيتس المعمليه

ثم ندخل النتائج فى المعادله

Creatinine clearance (mil/min) = (Urine creatinine x Urine volume in 24h) / (plasma creatinine x 1440)

ملحوظه (1440) هو عدد الدقائق فى ال 24 ساعه

طبعا من عيوب التحليل ده ان لو التجميع مش مظبوط النتيجه بتطلع غلط و مضلله للطبيب

كمان من عيوب التحليل ده انه فى حالات ال (severe renal dysfunction) النتيجه بتكون اعلى من اللى المفروض يكون و ده راجع لان لما وظيفه الكليه بتتاثر جامد و بتقل عمليه الفلتره اوى جزء من الكرياتنين بينزل البول عن طريق ال (secretion) و ده بيعمل (overestimation) لل GFR

* المعادله الرابعه: هى معادله حساب معدل الفلتره الكلويه (eGFR)

===================================

لان تحليل ال (Creatinine clearance) بياخد وقت طويل على ما النتيجه ترجع للطبيب المعالج فالعديد من الابحاث حاولت تعمل معادلات تتمكن من خلالها باستنتاج ال GFR بشكل تقريبي و سريع كأنى عملت تحليل تصفيه الكرياتنين

و من اشهر تلك المعادلات هى معادله (Cockcroft and Gault) اللى عملوها سنه 1973 و اللى بتستنتج معدل الفلتره اعتمادا على مستوى الكرياتنين فى الدم

eGFR = [(140-age) x mass (Kg) x (0.85 if female] / [72 x serum creatinine (mg/dl)]

حتاخدو بالكم ان المعادله وضعت فى اعتبارها السن و تأثر الكليه بعامل الزمن فمث

لا من خلال المعادله دى حنلاحظ ان لو شاب عند

بحر

18:36

ه 20 سنه و وزنه 70 كيلو و الكرياتنين عنده 1.1 حنلاقى معدل الفلتره عنده يساوى (106) فى حين ان لو شيخ كبير عنده 80 سنه و وزنه برضه 70 كيلو بنفس نسبه الكرياتنين 1.1 حنلاقي ان معدله فلترته يساوى (53) يعنى تقريبا النص

كمان المعادله هنا افترضت ان معدل الفلتره فى النساء حيبقي اقل بحوالى 15% من الرجال (طبعا بفرض ان الاتنين نفس الكرياتنين)

من عيوب استخدام المعادلات المعتمده على الكرياتنين (رغم انها ممتازه فى تقييم حالات ال severe renal failure) الا انها تفتقد الحساسيه اللازمه لتقييم حاله الكليه فى المراحل الاوليه (stage 2 and 3) من مراحل ال chronic renal disease

* المعادله الخامسه: هى معادله حساب متوسط الجلوكوز فى مده ثلاث اشهر ماضيه (eAG)

=================================================

احنا عارفين تحليل الهيموجلوبين السكرى (HbA1c) و انه بيستخدم فى متابعه مريض السكر كل ثلاثه شهور تقريبا ... طيب هل اقدر بشكل تقريبي اعرف متوسط الجلوكوز عند المريض ده طوال فتره الثلاثه شهور الماضيه؟؟؟

بمعنى انى لو قسيت السكر للمريض كل يوم خلال الثلاث شهور اقدر اجيب متوسطهم بسهوله (لكن طبعا ده مش بيحصل)

اللى بيحصل انى بقيس الهيموجلوبين السكرى كدلاله على تنظبم مستوى السكر فى الدم خلال الثلاث شهور فهل اقدر منه احسب متوسط سكر المريض خلال فتره القياس

اه ممكن باستخدام المعادله

eAG (mg/dl) = 28.7 × A1C − 46.7

و فى كيتس كتير بتطبق المعادله و تعملك جدول تقدر منه مباشره معرفه متوسط السكر من خلال قيمه الهيموجلوبين السكرى

* * المعادله السادسه: معادله تقييم نسبه التليف الكبدى (FIB-4 index)

===================================

نظرا لصعوبه العينه الكبديه (liver biopsy) و تكلفتها فقد رجحت الابحاث اللجوء الى بعض المعادلات التى يمكن من خلالها استنتاج درجه التليف الكبدى

و منها تلك المعادله الشهيره

FIB-4 = (Age X AST) / (Platelets count x √ALT)

المسماه فى مصر معادله السوفالدى لانها كانت تطبق على المرضى لاستيضاح مدى ملائمته للعلاج الجديد وقتها

و لما كانت النتيجه تطلع اقل من 1.5 فده معناه ان نسبه التليف بسيطه الى متوسطه (و غالبا مكنش ياخد علاج)